Przeciwciała ‑ czym są i jaką pełnią rolę?

Przeciwciała to białka produkowane przez układ immunologiczny. Ich głównym zadaniem jest ochrona organizmu przed patogenami i produkowanymi przez nie toksynami.
Wyróżniamy 5 klas przeciwciał, które pełnią różne funkcje. Dowiedz się, dlaczego są takie ważne dla nas.

Czym są przeciwciała?

Przeciwciała (immunoglobuliny) to białka, które mają zdolność swoistego łączenia się z antygenem. Są produkowane przez komórki plazmatyczne układu odpornościowego. Przeciwciała składają się z lekkiego i ciężkiego łańcucha białkowego. Białka te powstają w większych ilościach w chwili kontaktu z obcym dla ludzkiego organizmu antygenem, najczęściej wirusem lub bakterią. Głównym zadaniem przeciwciał jest obrona organizmu przed patogenami. Biorą one również udział w reakcjach alergicznych.¹

Jak powstają przeciwciała?

Za powstawanie przeciwciał odpowiedzialne są limfocyty B. Uczestniczą one w humoralnej odpowiedzi odpornościowej. W momencie, kiedy do organizmu wniknie jakaś bakteria lub wirus, limfocyty B zaczynają produkować i wydzielać do krwi immunoglobuliny. Ich zadaniem jest wiązanie antygenów na powierzchni zakażonych komórek, a następnie ich eliminacja z organizmu.^1,4

Układ immunologiczny jest złożony, obejmuje wiele narządów, naczyń oraz komórek. Narządy limfatyczne mogą być pierwotne i wtórne. Do pierwotnych narządów limfatycznych zalicza się szpik kostny i grasicę. W szpiku kostnym powstają i dojrzewają komórki krwi, a także następuje negatywna selekcja, czyli eliminacja tych limfocytów, które mogłyby uznać własne tkanki jako obce. Grasica natomiast jest odpowiedzialna za powstawanie limfocytów T. W odpowiedzi immunologicznej biorą udział również obwodowe narządy limfatyczne, do których zaliczamy węzły chłonne, śledzionę, migdałki i tkankę limfatyczną. W tych narządach dochodzi do interakcji pomiędzy antygenami a dojrzałymi limfocytami.¹

Klasy i funkcje przeciwciał

Przeciwciała mają różne działania. Ze względu na nie, można je podzielić na klasy^{1, 2}:

• IgA (przeciwciała typu A) – przeciwciała tej klasy znajdują się głównie we łzach, ślinie i na powierzchni błon śluzowych np. jelit czy dróg oddechowych. Ich zadaniem jest ochrona miejscowa błon śluzowych m.in. układów moczowego, pokarmowego i oddechowego. Przeciwciała IgA są przekazywane noworodkowi wraz z mlekiem matki i wspomagają jego odporność.
• IgD (przeciwciała typu D) – obecnie są najmniej zbadane. Stanowią ok.1% wszystkich przeciwciał. Ich funkcja w organizmie nie została dobrze określona, ale podejrzewa się, że pobudzają one limfocyty B do produkcji przeciwciał.
• IgE (przeciwciała typu E) – są odpowiedzialne za reakcje alergiczne. Pobudzają leukocyty do uwalniania histaminy, która jest mediatorem prozapalnym w organizmie. Histamina jest także odpowiedzialna za pojawienie się odczynu alergicznego.
• IgG (przeciwciała typu G) – stanowią największą i najbardziej zróżnicowaną grupę przeciwciał (nawet 80% ogółu). Po kontakcie z antygenem mogą pozostawać w organizmie kilkadziesiąt lat, a u niektórych nawet całe życie. Przeciwciała IgG matki zapewniają odporność dziecku w pierwszych miesiącach życia pozapłodowego.
• IgM (przeciwciała typu M) – są produkowane w pierwszej kolejności w ramach odpowiedzi immunologicznej. Mają za zadanie zahamowanie rozwoju infekcji na jej początkowym etapie. Następnie są zastępowane przeciwciałami klasy IgG.

Rola przeciwciał w organizmie

Przeciwciała są ważnym elementem układu odpornościowego. Ich zadaniem jest wiązanie antygenu, jego neutralizacja i wyeliminowanie z organizmu. Oprócz tego wykazują szereg innych funkcji, takich jak:⁴

• osłabienie szkodliwego działania toksyn i wirusów,
• wykazywanie działania bakteriostatycznego,
• aktywowanie dopełniacza, który pobudza odpowiedź immunologiczną organizmu,
• zapewnienie odporności noworodkowi,
• ochrona przed kolejnym zachorowaniem lub szybsze zwalczenie niektórych chorób,
• uczestnictwo w dojrzewaniu limfocytów.

Przeciwciała w diagnostyce i terapii

Podczas pierwszego kontaktu organizmu z antygenem wytwarzane są głównie przeciwciała IgM. Wraz z upływem czasu ich ilość maleje i są zastępowane przeciwciałami klasy IgG. Nazywamy to pierwotną odpowiedzią immunologiczną. Podczas trwania zakażenia uruchamiana jest również wtórna odpowiedź immunologiczna. Jest ona silniejsza od pierwotnej za sprawą wytwarzania przeciwciał mocniej ukierunkowanych przeciwko konkretnemu drobnoustrojowi.

Jak wiadomo, przeciwciała wytworzone podczas pierwotnego kontaktu z antygenem mogą utrzymywać się we krwi kilkadziesiąt lat. Dzięki temu, podczas kolejnego kontaktu z antygenem, zaczynają one szybciej pracować i go zwalczać.

Stężenie przeciwciał jest oznaczane przede wszystkim z krwi żylnej, a w przypadku przeciwciał klasy A, również ze śliny lub kału. Badanie przeciwciał jest wykonywane najczęściej w przypadku weryfikacji, czy u danego Pacjenta wystąpiła dana infekcja lub doszło do zakażenia patogenem. Ustalając, jakiej klasy są obecne we krwi przeciwciała, można wywnioskować czy i kiedy doszło do kontaktu z antygenem.

Dzięki inżynierii genetycznej udało się wytworzyć przeciwciała monoklonalne. Są to białkowe cząsteczki składające się z czterech łańcuchów peptydowych. Mają szerokie zastosowanie w terapiach nowotworowych, radioterapii, chemioterapii, leczeniu chorób autoimmunizacyjnych, transplantologii czy leczeniu innych jednostek chorobowych, jak osteoporoza czy wczesne stadium choroby Alzheimera.^1,3

Normy dla całkowitego stężenia przeciwciał zależą od wieku. U dorosłych powinny one wynosić ²:

• IgA – 0,61-3,56 g/l,
• IgD – do 0,03 g/l,
• IgE – do 0,0003 g/l,
• IgG – 7,67-15,90 g/l,
• IgM -0,37-2,86 g/l.

Wynik badania może być również podany w innych jednostkach, dlatego jego interpretacją powinien zająć się lekarz. Dodatni wynik konkretnego rodzaju przeciwciała może świadczyć o świeżym lub dawno przebytym zakażeniu.

U osób z pierwotnymi niedoborami odporności układ immunologiczny może nie działać prawidłowo. Niektórych z przeciwciał może w nim brakować lub może ich nie być wystarczająco dużo. U takich Pacjentów może być zastosowana terapia zastępcza przeciwciałami, która polega
na pobraniu osocza od zdrowych dawców i poddanie go odpowiedniemu procesowi, w wyniku którego Pacjent otrzymuje gotowy preparat immunoglobulin. Niedobory odporności zawsze diagnozuje lekarz i to on decyduje o konieczności podawania preparatów immunoglobulin.