Odporność wrodzona i nabyta ‑ czym się różnią?

Odporność wrodzona i nabyta współdziałają ze sobą, chroniąc organizm przed skutkami działania chorobotwórczych patogenów. Istnieje wiele sposobów na poprawę odporności organizmu, z czego na większość z nich każdy z nas ma wpływ. Poznaj różnice pomiędzy odpornością wrodzoną i nabytą.

Odporność wrodzona (nieswoista)

Podstawowe mechanizmy i działanie

Ważną rolę w odporności wrodzonej pełnią granulocyty, które należą do grupy białych krwinek, czyli leukocytów. Naturalną barierę dla patogenów stanowią również skóra i błony śluzowe m.in. w nosie i ustach. Mechanizm odporności nieswoistej zostaje bardzo szybko uruchomiony, niemalże od razu po kontakcie z antygenem.¹
Pierwszą linią obrony poza skórą i błonami śluzowymi mogą stanowić również reakcje organizmu, które pojawiają się podczas kontaktu z patogenami. Można do nich zaliczyć kichanie, kaszel oraz wymioty, których zadaniem jest mechaniczne usunięcie niechcianych grzybów, wirusów, bakterii czy pasożytów, które wniknęły do organizmu lub produktów ich metabolizmu.

Komórki i mechanizmy odporności wrodzonej

Kolejną linią obrony organizmu przed patogenami jest uruchomienie komórek układu immunologicznego, czyli komórek fagocytujących. Należą do nich makrofagi, granulocyty i komórki dendrytyczne. W wyniku kontaktu patogenu z fagocytami z organizmu ludzkiego usuwane są nie tylko niebezpieczne struktury, które do niego wniknęły, ale również własne, martwe komórki. Nieswoiste mechanizmy ochronne rozpoznają cząsteczki występujące na powierzchni bakterii, grzybów i pierwotniaków, a których nie posiadają ich własne komórki. Dzięki temu odpowiedź nieswoista trafia bezpośrednio w pateogeny, nie niszcząc przy tym własnych tkanek.²

Odporność nabyta (swoista)

Budowanie odporności nabytej

Odporność swoista rozpoczyna się od prezentacji obcych antygenów komórkom układu odpornościowego. Zadaniem mechanizmów ochronnych organizmu jest rozpoznanie i unieszkodliwienie patogenu. Stymulują one dwie odpowiedzi: humoralną i komórkową. Odpowiedź humoralna jest warunkowana przez limfocyty B, które wytwarzają przeciwciała mające zniszczyć patogeny. W odpowiedzi komórkowej aktywowane są natomiast limfocyty T, których zadaniem jest unieszkodliwienie drobnoustrojów na drodze mechanizmu komórkowego komplementarnego do odpowiedzi humoralnej.⁴
Odpowiedź nabyta rozwija się wolniej, jednak utrzymuje się w ludzkim organizmie latami lub nawet do końca życia. Pozwala ona na szybsze rozpoznanie rodzaju patogenu przy kolejnym kontakcie i uruchomienie odpowiedzi immunologicznej. Dzięki temu organizm wie, jak poradzić sobie z konkretnym antygenem. Budowanie odporności nabytej może odbywać się w wyniku kontaktu z wirusami, bakteriami czy grzybami, jak i również poprzez zastosowanie szczepionek.

Odporność czynna i bierna

Odporność czynna pojawia się podczas infekcji. W naturalny sposób wytwarzane są przeciwciała, które rozpoznają patogen i go niszczą. Odporność można pobudzić podając szczepionkę, zawierającą konkretne drobnoustroje chorobotwórcze. Aktywują one układ odpornościowy, ucząc go walki z patogenami, bez powodowania pełnoobjawowej choroby. Szczepionkę należy jednak podać przed wystąpieniem choroby. Jest to jedno z działań profilaktycznych. ¹
Odpowiedź bierna polega na istnieniu lub wystąpieniu czynników niezależnie od występowania w danym momencie infeklcujbi udzieleniu organizmowi zewnętrznego wsparcia. Jednym z przykładów jest zastosowanie surowicy odpornościowej. Pochodzi ona z organizmów, które wcześniej miały kontakt z danym patogenem i mają wyprodukowane przeciwciała. Dzięki temu organizm może szybciej zwalczyć infekcję. Odpowiedź bierną posiadają także noworodki, które wraz z mlekiem matki oraz poprzez łożysko otrzymują cenne dla nich przeciwciała.^2,4

Współpraca odporności wrodzonej i nabytej

Mechanizmy odporności wrodzonej i nabytej wzajemnie się uzupełniają, pomimo wielu różnic pomiędzy nimi. Odporność wrodzona rozwija się niezależnie od nabytej. Podczas pierwszego kontaktu z chorobotwórczym patogenem, w ciągu kilku minut zaczynają działać mechanizmy obronne odporności wrodzonej. Po pewnym czasie, najczęściej po kilku dniach, pojawiają się mechanizmy odporności nabytej, które wymagają aktywacji komórek B i T, odpowiedzialnych za wystąpienie reakcji humoralnej i komórkowej. W przypadku kolejnego kontaktu z drobnoustrojem chorobotwórczym odpowiedź jest dużo szybsza niż w przypadku pierwotnego.

Zasadniczą różnicą pomiędzy odpornością wrodzoną a nabytą jest obecność pamięci immunologicznej. W odporności wrodzonej ona nie funkcjonuje, a każdy kontakt z patogenem ma podobne nasilenie. W odporności nabytej wytwarzane są komórki pamięci immunologicznej, czyli limfocyty B i T, dzięki którym podczas kolejnego kontaktu reakcja jest szybsza i skuteczniejsza.^2,4

Odporność a stany zapalne

Rola stanu zapalnego w obronie

Stan zapalny jest jednym z mechanizmów, jakie pojawiają się w odporności wrodzonej. Ta nieswoista reakcja może wynikać z infekcji lub uszkodzenia. Stan zapalny zazwyczaj rozwija się w organizmie niemalże natychmiast po kontakcie z chorobotwórczym patogenem. Objawia się zaczerwienieniem, zwiększeniem temperatury, obrzękiem, a także miejscowym bólem i zaburzeniami funkcji objętych stanem zapalnym. Pojawienie się stanu zapalnego prowadzi do spowolnienia rozpowszechniania się patogenów w organizmie. Pobudza procesy naprawy i gojenia uszkodzonej tkanki, a także ma za zadanie przywrócenie homeostazy w organizmie.

Przewlekły stan zapalny

W sytuacjach, kiedy układ odpornościowy nie działa prawidłowo, stan zapalny może mieć formę przewlekłą. Może wtedy wystąpić sytuacja, kiedy jednocześnie odbywa się zarówno naprawa tkanek jak i ich uszkodzenie. Czasem dochodzi do reakcji autoimmunologicznej, czyli takiej, gdzie organizm traktując własne tkanki jako obce – niszczy je.⁴

Jak wzmacniać układ odpornościowy?

Prawidłowo funkcjonujący układ immunologiczny pozwala szybko reagować na patogeny, a także powoduje, że infekcje pojawiają się rzadziej. Duży wpływ ma na to zarówno dieta, jak i suplementacja, szczególnie witaminy D, codzienna dawka ruchu i jakościowy sen. Bardzo ważne jest również wyrównanie niedoborów odporności. Większość witamin i składników mineralnych można pozyskać z jedzenia, dlatego posiłki powinny być dobrze zbilansowane. W diecie nie może zabraknąć sezonowych warzyw i owoców, chudego nabiału i mięsa, roślin strączkowych, ryb i owoców morza, produktów pełnoziarnistych, a także przypraw.

Warto również zadbać o stan swoich jelit. Zachowanie prawidłowej mikrobioty jelitowej ogranicza namnażanie się chorobotwórczych patogenów, a także stymuluje funkcjonowanie układu immunologicznego. O jelita można zadbać, stosując odpowiednio zbilansowaną i zróżnicowaną dietę.³